Gdybyśmy zaczęli naszą analizę od zasadni­czego dla tematu terminu „alternatywa", okazałoby się bardzo szyb­ko, że już w odniesieniu do samej jego definicji stoimy przed pewnym dylematem. Jedni bowiem akcentują w swojej definicji tego terminu dwuwariantowość sytuacji wyboru, inni zaś dopuszczają wielorakość tak określonego zjawiska. Można zatem mówić o edukacji alter­natywnej, gdy stwarza ona wybór między tylko dwiema lub co najmniej dwiema możliwościami w sferze uczenia się człowieka. Innymi słowy, edukacja alternatywna to edukacja conajmniej dwu-wariantowa, sprowadzona do jednoznacznych antynomii edukacyj­nych i stwarzająca odmienność typu „albo — albo", „to lub tamto" lub też edukacja wyborów pomiędzy różnymi, ale wzajemnie się wykluczającymi ofertami. Autor sądzi, że w odniesieniu do edukacji bar­dziej zasadne są obie kategorie jej rozumienia. Można bowiem mówić o takich alternatywach w edukacji, jak: — kształcenie publiczne i niepubliczne; — kształcenie tradycyjne i innowacyjne; — kształcenie adaptacyjne i emancypacyjne; — wychowanie autorytarne i antyautorytarne; — wychowanie dyrektywne i niedyrektywne — pedagogika i antypedagogika itd. Nurt refleksji i praktyki oświatowej nazywany edukacją alternatywną od lat podtrzymuje nadzieję na ukształtowanie (się) modelu szkoły, która będzie coraz lepiej służyć rozwojowi dzieci i młodzieży, a także wypełniać swoje funkcje ogólnospołeczne. Próba spojrzenia na dzieje i na współ­czesność rozmaitych rozwiązań alternatywnych prowadzi do spostrzeżenia, że alternatywność ta była różnie pojmowana i przybierała różną postać. Również obraz inspiracji ruchów alternatywnych w edukacji oraz oddziaływań tych ru­chów na modele oświaty jest dość zróżnicowany. Niejednoznaczne wydają się re­lacje między zjawiskiem określanym mianem edukacji alternatywnej a reformami oświatowymi. Rozważając dylematy teorii i praktyki edukacji alternatywnej, warto odnieść się do dotychczasowych doświadczeń, przywołać przynajmniej niektóre wątki oświatowych inspiracji, nadziei i miraży. Może to nas przybliżyć do określe­nia istotnych cech i obszarów współczesnych poszukiwań alternatywnej edukacji.