Kościelne i państwowe inicjatywy pojednania społeczeństw polskiego i niemieckiego, splatały się ze sobą. Najnowsze badania ukazują, że wymiana listów biskupów polskich i niemieckich oraz memoranda niemieckiego laikatu z lat sześćdziesiątych były katalizatorem zmian, które umożliwiły politykę odprężenia i pojednanie obu narodów.