Dźwięki kozackich teorbanów i szczęk mołojeckich szabel rozbrzmiewały przez wiele stuleci na dalekich kresach Rzeczypospolitej, tworząc atmosferę niepowtarzalnego w czasach nowożytnych fenomenu ukrainnej Kozaczyzny. Kozaczyzny, a zatem wspólnoty wojskowego bractwa, słynącego męstwem i odwagą, brawurą i walecznością jej mołojców. Szła za nimi, także tworzyła legendę Kozaków, stojących na straży granic Rzeczypospolitej i broniących jej mieszkańców, tradycja wyrażona w przepełnionych smutkiem dumkach, w barwnych strojach i w codziennych obyczajach, w mentalności wolnych ludzi, kochających nade wszystko wolność, brawurę i przygodę. Któż z nas nie zna przygód walecznego, ale też niepokornego Bohuna, w którego postaci niezapomniana wyobraźnia Henryka Sienkiewicza zawarła cechy charakteru dawnego Kozaka, któż z nas nie podziwiał wątpliwości i rozterek dumnego hetmana Chmielnickiego, mądrości starego Barabasza, lub waleczności dzielnego Krzywonosa. To właśnie oni, hetmani, pułkownicy i atamani kozaccy, stawali na czele owej wspólnoty wojskowej, a w trudnych dla Kozaczyzny momentach brali na siebie odpowiedzialność za wolność i życie mołojców. Niejednokrotnie wspierali działania polskiego monarchy, stali w jednym szeregu z jego żołnierzami, ale także buntowali się, wypowiadając nieraz posłuszeństwo Rzeczypospolitej. Tym właśnie przywódcom ukrainnej Kozaczyzny poświęcona jest ta książka." (Ze Wstępu)