Człowiek epoki przedindustrialnej odczuwa głęboką więź nie tylko z rodziną i sąsiadami, których spotyka co dnia - w jego świecie obecni są także ci, którzy już odeszli. Tak samo jak żyjący, zmarli mogą być "swoi" lub "obcy", przy czym niekoniecznie ten, kto był "swój" za życia, pozostawał "swoim" po śmierci. A skoro obecność zmarłych między żywymi jest najzupełniej realna, ci zmarli którzy niegdyś byli "swoi" lecz przestali nimi być - wszystko jedno, z jakiego powodu - są szczególnie niebezpieczni. Ich istnienie narusza bowiem ład świata, pozbawia wspólnoty żywych poczucia bezpieczeństwa i drogowskazów moralnych. Jak wspólnota strzeże się przed "obcymi" z zaświatów czy zawsze jej członkowie są zgodni w ocenie, kto jest "swój" a kto "obcy" - opowiada Paweł Duma, odwołując się do przykładów odkopanych w ziemi i odczytanych w archiwaliach. Archeolodzy znajdą tu mało znane zjawiska kulturowe, których pozostałości są często błędnie interpretowane przez badaczy. Historycy dojrzą rzadko opisywany w źródłach świat zwyczajów i przekonań ludzi nader odległych elit. A miłośnicy przeszłości dostaną niezwykłą sposobność wczucia się w emocje i wyobrażenia rządzące naszymi przodkami. Prof. dr hab.. Borys Paszkiewicz